Từ xa xưa Người xưa đã dạy con cái phải tu thân, làm rạng sáng cái ‘Đức’, có như vậy mới có thể “tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Những nguyên tắc dạy con này đã lưu lại cho hậu thế rất nhiều kinh nghiệm quý báu.
Gia cát Lượng dạy con: “Phải giữ chí hướng cao xa”
Gia Cát Lượng (181-234 SCN) là Thừa Tướng của nước Thục thời hậu Hán, và cũng là một nhà chiến lược nổi danh về chính trị và quân sự. Cuộc đời của ông là vì nước vì dân, khắc phục bản thân để phụng sự dân chúng, đã để lại tấm gương tốt cho hậu thế.
Gia Cát Lượng dạy con cái phải có chí hướng cao xa. Năm ông 54 tuổi, đã viết quyển sách nổi tiếng là “Giới tử thư” (Sách khuyên bảo con cái) để lại cho đứa con 8 tuổi là Gia Cát Chiêm. Đây là tổng kết kinh nghiệm một đời của Gia Cát Lượng, mà cũng là những yêu cầu của ông đối với con cái:
nguyen-tac-day-con-thanh-nguoi-cua-co-nhan
Ông dạy con rằng: “Hành vi của người quân tử, là phải yên tĩnh mà tu thân, cần kiệm để bồi dưỡng đức. Nếu không sống đạm bạc thì không thể có ý chí sáng suốt, nếu tâm không tĩnh lặng thì không thể đạt được những gì cao xa. Người quân tử khi học là phải tĩnh lặng, rồi mới có trí tuệ thực sự để học hỏi, không học thì không có tài năng rộng lớn, không có chí hướng thì cũng không thể thành tài được”.
Ông khuyên bảo con cái là phải làm được đến mức tâm yên tĩnh, không ngừng tu thân và tự kiểm điểm chính mình; phải sống cần kiệm, thì mới có thể bồi dưỡng đạo đức của bản thân. Nếu tâm không trong sạch, ít ham muốn, thì không thể làm cho chí hướng của mình được rõ ràng; nếu tâm không an định và tĩnh lặng, thì không thể thực hiện được lý tưởng to lớn, cao xa của mình. Muốn thực hiện lý tưởng thì cần phải không ngừng học tập tri thức; chỉ có tĩnh tâm, khắc khổ, mới có thể học được tri thức thật sự, không có ý chí kiên định, thì không thể thành công được.
Gia Cát Lượng đặt nhiều hy vọng đối với con cái. Sau này, con của ông ta đều coi nhẹ danh lợi, một lòng tận trung báo quốc, vì quốc gia xã tắc mà cống hiến cuộc đời, đây chính là giá trị và ý nghĩa của việc giữ “tâm tĩnh lặng” và “chí hướng cao xa”.
Khấu mẫu dạy con: “Tu thân vì vạn dân”
Khấu Chuẩn thời Bắc Tống, cha mất sớm, gia đình nghèo khổ, chỉ dựa vào nghề dệt vải của mẹ để sống qua ngày. Khấu mẫu đêm khuya thường thường một bên kéo sợi dệt vải, một bên dạy Khấu Chuẩn đọc sách. Bà đôn đốc và chỉ dẫn Khấu Chuẩn khổ cực học thành tài. Sau này Khấu Chuẩn lên kinh đô đi thi, đỗ được tiến sĩ. Tin mừng truyền về đến quê nhà, lúc đó mẹ của Khấu Chuẩn đang mang bệnh nặng, trước lúc lâm chung, bà giao một bức họa do chính tay bà vẽ cho người nhà là bà Lưu rằng: “Ngày sau Khấu Chuẩn nhất định sẽ làm quan, nếu nó có làm điều gì sai trái, thì bà hãy giao bức họa này cho nó!”.
Sau đó, Khấu Chuẩn làm đến chức Tể tướng, để mừng ngày sinh nhật của mình, ông đã mời 2 đoàn gánh hát, chuẩn bị yến tiệc mời bạn bè và các quan trong triều. Bà Lưu cho rằng thời cơ đã đến, bèn đem bức họa của Khấu mẫu giao cho ông.
Khấu Chuẩn mở ra xem, nhìn thấy một bức vẽ “Hàn song khóa tử” (Người đi thi đang học hành), trên bức họa có đề một bài thơ:
“Cô đăng khóa độc khổ hàm tân,
Vọng nhĩ tu thân vi vạn dân,
Cần kiệm gia phong từ mẫu huấn,
Tha niên phú quý mạc vong bần”.
Tạm dịch:
Vất vả đọc sách dưới ánh đèn,
Mong con tu thân vì dân chúng,
Lời của mẹ dạy sống cần kiệm,
Giàu sang khi ấy đừng quên nghèo.
Đây rõ ràng là di huấn của người mẹ, Khấu Chuẩn đọc đi đọc lại ba lần, bất giác nước mắt tuôn trào như suối. Sau đó, ông lập tức dẹp bỏ tiệc mừng. Từ đó về sau, Khấu Chuẩn luôn luôn giữ mình trong sạch và thương yêu dân chúng, hành xử công bằng và vô tư, đã trở thành một hiền tướng nổi tiếng của triều đại nhà Tống.
Từ Miễn: Phải để lại sự thanh bạch cho con cháu
Trung Thư Lệnh Từ Miễn ở triều đại nhà Lương, suốt đời giữ địa vị cao, nhưng nghiêm khắc khép mình vào kỷ luật, hành xử công bằng mà cẩn thận, tiết kiệm, không tham lam, không mua sắm gia sản. Bình thường, lương bổng của ông, phần lớn đem chia cho những người nghèo trong đám bạn bè, người thân và dân chúng nghèo khổ, vì vậy trong nhà không tích tụ bất cứ tiền của dư thừa nào.
Trong đám bạn bè, thân thuộc và môn khách, có người khuyên ông ta rằng, phải sắm gia sản để lại cho đời sau, ông ta trả lời rằng: “Người ta để lại tài sản cho con cháu, tôi để lại sự thanh bạch cho con cháu. Con cháu nếu có đức, thì chúng tự mình có thể sắm được gia sản; Nếu chúng không thành tài, thì dù có để lại tài sản, cũng vô dụng”.
Từ Miễn thường dạy con cái là phải trọng phẩm hạnh và tiết tháo, ông ta đã từng viết thư cho đứa con Từ Thông rằng: “Gia thế của chúng ta đời đời thanh liêm, do đó đời sống hằng ngày là rất đạm bạc”. Còn về việc mua sắm gia sản, chưa từng bao giờ nhắc qua, không những không bao giờ kinh doanh nó.
Người xưa cũng từng nói rằng: “Để cả thúng vàng lại cho con cháu, không bằng dạy cho chúng học một cuốn kinh thư”. Chỉ có để lại sự thanh bạch quý báu cho đời sau, mới có thể khiến cho người đời sau hưởng dụng vô cùng. Bởi vậy, con cái của Từ Miễn về sau đều đã trở thành hiền sĩ nổi tiếng gần xa.
Giáo dục trong gia đình là phải dùng hành vi và lời nói của chính mình, để làm gương và dạy dỗ con cháu, từ từ mà cải hóa chúng. Bởi con cái thường có xu hướng bắt chước theo người khác, cho nên sự giáo dục về phẩm hạnh đối với chúng là rất quan trọng.
Làm người cha mẹ, đều muốn để lại cái gì tốt nhất cho con cái. Nhưng thật ra, dù có để lại bao nhiêu là tài sản, thì đều là vật ngoại thân. Chỉ có dạy cho chúng trọng đức và hướng thiện, mới là điều tốt đẹp nhất cho tương lai lâu dài.
-st-
